آرتور کریستنسن و گویش‌های ایرانی

امانوئل کریستنسن

 شهربراز

ماه فروردین سالمرگ آرتور امانوئل کریستنسن (Arthur Emanuel Christensen) ایران‌شناس بزرگ دانمارکی (زاده ۱۸۷۵ م./ ۱۲۵۴ خ.؛ مرگ: ۳۱ مارچ ۱۹۴۵ م./ ۱۱ فروردین ۱۳۲۴ خ.) است. وی در سال ۱۹۰۰ م./ ۱۲۷۹ خ. از دانشگاه کپنهاگ در زمینه‌ی زبان لاتین و فرانسوی و تاریخ مدرک کارشناسی ارشد گرفت و در همین دوران زبان‌های پارسی و سنسکریت و اوستایی و عربی و ترکی را نیز آموخت. در سال ۱۹۰۳ م. مدرک دکتری خود را دریافت کرد که پایان‌نامه‌اش درباره‌ی رباعی‌های عمر خیام بود. در این کار، وی با بررسی دقیق نسخه‌شناسی و تاریخی نشان داد که از ۸۰۰ رباعی بسته شده (منسوب) به خیام تنها ۱۲۱ رباعی با درجه‌هایی از یقین از آنِ خیام است.

وی از سال ۱۹۱۹ م./ ۱۲۹۸ خ. تا زمان مرگش در 70 سالگی، استاد زبان‌شناسی تاریخی زبان‌های ایرانی (Iranian Philology) در دانشگاه کپنهاگ بود. شهرت کریستنسن بیشتر در زمینه‌ی تاریخ ایران و به ویژه کتاب «ایران در زمان ساسانیان» و کتاب «کیانیان» است؛ اما امروز می‌خواهم به معرفی کتابی از وی در زمینه‌ی گویش‌های ایرانی بپردازم. جزییات بیشتر درباره‌ی کریستنسن را می‌توانید در این رویه از دانشنامه‌ی ایرانیکا بخوانید.

وی در سال‌های ۱۹۱۴ م. / ۱۲۹۳ خ. و ۱۹۲۹ م. / ۱۳۰۸ خ. و ۱۹۳۴ م. / ۱۳۱۳ خ. به ایران سفر کرد و به شهرهای مختلف سر زد. رهاورد این سفر وی به صورت کتابی دو جلد در سال‌های ۱۹۳۰ م./ ۱۳۰۹ خ. و ۱۹۳۵ م./ ۱۳۱۴ خ. منتشر شده است. مشخصات این کتاب‌ها چنین است:

 Contribution a la Dialectologies Iranienne

پیشکشی در زمینه‌ی گویش‌شناسی ایرانی (Contribution a la Dialectologies Iranienne)

جلد ۱: گویش گیلکی رشت، گویش‌های فَریزند، یَرَن و نطنز به همراه ضمیمه‌ای در گویش عامیانه‌ی تهران

۱۹۳۰ م. / ۱۳۰۹ خ. ۳۰۰ رویه

جلد ۲: گویش‌های منطقه‌ی سمنان: سُرخه‌ای، لاسگردی، سنگسری و شهمیرزادی

۱۹۳۵ م./ ۱۳۱۴ خ. ۱۹۸ رویه

هر دو کتاب به زبان فرانسوی نوشته شده‌اند. هر جلد شامل پیشگفتاری در شرح موقعیت جغرافیایی و مردم‌شناسی است. سپس برای هر گویش، نخست واکه‌ها و همخوان‌ها معرفی شده و شباهت‌ها و ارتباط واکه‌ها و همخوان‌های آن با پارسی رسمی توضیح داده شده است. بخش بعدی دستور زبان هر گویش مانند زمان‌ها، شیوه‌ی صرف فعل، ضمیرها، صفت، و مانند آن آمده است. همچنین جدول‌های همسنجش (مقایسه‌ی) برخی گروه واژه‌ها در گویش‌های مختلف در پایان هر جلد آمده است. در پایان هر گویش هم، چند متن نمونه آمده که با حرف‌های لاتین ترانویسی (transcribed) شده‌اند. پس از هر متن، واژه‌های آن همراه با برابر پارسی و فرانسوی آنها آورده شده‌اند.

می‌دانیم که نام رسمی ایران در همان سال ۱۹۳۵ م. / ۱۳۱۴ خ. در زبان‌های اروپایی از Persia به Iran برگردانده شد. نکته‌ی جالب آن که چون این کتاب پیش از این تاریخ نگاشته شده است کریستنسن می‌نویسد که خود ایرانیان (les persans) به کشورشان Iran می‌گویند در حالی که ما در زبان فرانسوی به آن Perse می‌گوییم.

جستارهای وابسته

  • فرهنگ (واژه‌نامه‌ی) سنگسریفرهنگ (واژه‌نامه‌ی) سنگسری شهربراز- زنده‌یاد دکتر چراغ‌علی اعظمی سنگسری، کار گردآوری این واژه‌نامه را در تاریخ ٢٨ آبان ١٣٣٣ آغاز کرد. وی نزدیک ١٧ سال روی این واژه‌نامه کار کرد و دستاورد وی واژه‌نامه‌ای بود با ١٨١ صفحه در دو بخش: بخش نخست در ٩٣ صفحه شامل: ۵ صفحه پیشگفتار، ١٠ صفحه درباره‌ی صرف فعل‌ها در سنگسری؛ باقی صفحه‌های بخش نخست و تمام بخش دوم شامل واژه‌ها […]
  • نامنامه‌ی ایرانی فردیناند یوستینامنامه‌ی ایرانی فردیناند یوستی شهربراز- «فردیناند ویلهلم یاکوب یوستی»، زبان‌شناس و خاورشناس آلمانی است که «نامنامه‌ی ایرانی» یکی از کتاب‌های اوست. این کتاب دارای نزدیک ۴۵۰۰ نام (و ۹۵۰۰ شخص جداگانه) است که در متن‌های ایرانی (اوستایی، پارسی کهن، میانه و نو) تا زمان یوستی به دست آمده بوده است. این نام‌ها همچنین از متن‌ها و خاستگاه‌های دیگری مانند سنگ‌نبشته‌ها و کتاب‌های […]
  • برخورد آلمان‌ها با فرهنگ ایرانبرخورد آلمان‌ها با فرهنگ ایران در تابستان سال 2012 در آلمان کتابی از «بیژن غیبی» منتشر شد در 750 صفحه با 28 تصویر و سه نقشه درباره‌ی برخورد آلمان‌ها با فرهنگ ایران. این کتاب 13 فصلی به «گزارش سیاحان، دیپلمات‌ها و کاشفان»، «زبانشناسی»، «تاریخ»، «فلسفه و تاریخ فرهنگ»، «دین زرتشت»، «شعر»، «زبان و ادبیات فارسی»، «اسطوره‌ها، افسانه‌ها، موسیقی»، «باستانشناسی و تاریخ هنر»، […]
  • «بیتا دریاباری» از کمک دو میلیون دلاری‌اش به «بخش شاهنامه» کمبریج می‌گوید«بیتا دریاباری» از کمک دو میلیون دلاری‌اش به «بخش شاهنامه» کمبریج می‌گوید «بیتا دریاباری» از ثروتمندان نیکوکار ایرانی ساکن امریکا، دو میلیون دلار به «بخش شاهنامه» دانشکده پمبروک دانشگاه کمبریج کمک کرده است تا پژوهش، روی این اثر جاودانه استاد سخن، فردوسی توسی رونق بیشتری گیرد. آنچه در ادامه می‌آید، گفت‌وگوی «مسعود لقمان» با ایشان […]
  • خط ما، دبیره‌ی پارسی یا الفبای عربیخط ما، دبیره‌ی پارسی یا الفبای عربی «دکتر آیدین پورمسلمی» در این جستار نشان می‌دهد دبیره‌ای که اکنون زبان پارسی به آن نوشته‌ می‌شود، ایرانی است و می‌گوید که اعراب تا آنجا که تاریخ گواه است، خط نداشته‌اند و خطی که از حمیر و انبار به عربستان رفته و در زمان پیدایی اسلام نشر یافته است، عربی نیست بلکه زبان عربی به این خط نوشته می‌شده است و حال اینکه حتی خود ما ایرانیان این خط […]
  • نام زبان ما به انگليسی چيست؟نام زبان ما به انگليسی چيست؟ نام زبان ما فارسی است. در انگلیسی به آن پِرژِن (Persian) می‌گویند. اگر‌چه این گفته ساده می‌نماید، اما در سال‌های اخیر در زبان انگلیسی به گونه‌ای روز‌افزون به جای واژه پرژن (Persian)، از واژه فارسی (Farsi) استفاده می‌شود. در این گفتار کوتاه، «کامران تلطف» توضیح می‌دهد که چرا چنین جایگزینی صورت می‌گیرد، چه کسانی آن را انجام می‌دهند و […]

دیدگاهی بنویسید.


*